Architectuur - gelaagdheid en samenhang

Model versus architectuur

Een architectuur is:

• een richtlijn voor hoe iets ontworpen of ingericht moet worden. Het bepaalt hoe praktische toepassingen op een gestructureerde manier gemaakt moeten worden en waarom
• een samenhangend geheel van principes, gedefinieerde begrippen (het belangrijkste), modellen, afspraken en kaders die richting geven aan de inrichting van een object. Dat object zien we als iets met structuur, een systeem

Een (meta)model is:

• een vereenvoudigde weergave van iets. Het beschrijft hoe iets werkt, eruitziet of in elkaar zit. Denk aan een maquette van een gebouw, een organogram, een procesmodel of een datamodel
• een fundament voor de daarvan afgeleiden specifieke modellen (metamodel)

Voor elk object is het mogelijk een abstracte meta-architectuur te maken (met daarbij een metamodel) en een specifieke architectuur (met een bijbehorend specifiek model).

Kort gezegd:

• een architectuur is een richtinggevende ordening
• een model is een uitwerking

Wat is een architectuur?

Een architectuur:

• bevat inhoudelijke keuzes en richtinggevende uitspraken, zoals: we standaardiseren onze processen via deze procesopbouw, waarmee het een meta-architectuur kan zijn voor een andere architectuur
• gebruikt een metamodel om zijn modellen te kunnen maken

Een architectuur kun je modelleren met een vereenvoudigde weergave, een (meta)model, en die architectuur is dus méér dan dat model: het is ook interpretatie, toepassing en richting.

Een architectuur:

• is richtinggevend en normatief: het bevat keuzes en afspraken
• gaat uit van principes - fundamentele overtuigingen of uitgangspunten
• bepaalt hoe structuren (toepassingen) tot stand moeten komen, waarom bepaalde structuren beter zijn dan andere, en welke keuzes consistent zijn
• helpt bij afstemming, standaardisatie en consistentie over meerdere toepassingen heen

Architectuur benoemt zaken die in een model niet aan de orde komen, zoals het ‘waarom’ en ‘hoe het zou moeten’.

In algemene zin is architectuur een concept dat verwijst naar de structuur en organisatie van een object dat we als een systeem beschouwen. Een systeem kan van alles zijn, denk daarbij zo breed als je wil, zoals: een kantoorgebouw, een woonhuis, ICT-infrastructuur, infrastructuur zoals wegen. Zo kun je ook spreken van een bedrijfsarchitectuur die zich richt op strategie, structuur, processen en mensen van een organisatie (Enterprise architectuur).

Een architectuur biedt kaders en houvast voor iedereen die ermee te maken krijgt, je hoeft niet iedere keer het wiel opnieuw uit te vinden. Je moet je houden aan de betreffende architectuur en dat waarborgt dat het goed (of dienst) dat opgeleverd gaat worden, minimaal die eisen van de betreffende architectuur heeft gevolgd en dat die in het ontwerp meegenomen zijn.

Een goed ontworpen architectuur vormt een goede basis om een nieuw item (nieuwe implementatie) van het betreffende soort systeem te ontwerpen en bouwen. Daarmee biedt een architectuur grote voordelen, zoals: verhoogde flexibiliteit, herbruikbaarheid, schaalbaarheid, beheersbaarheid en veiligheid.

Een goede architectuur zal ook helpen bij het verminderen van kosten en risico’s bij het ontwerpen, implementeren en beheren van goederen, diensten, zoals ook informatiesystemen.

Let op: architecturen gebruiken modellen (en dus ook metamodellen), maar voegen er keuzes, kaders en principes aan toe die niet in modellen zelf zitten: modellen zijn slechts vereenvoudigde afbeeldingen van (onderdelen van) de architectuur.

Wat is een (meta)model?

Een (meta)model is een vereenvoudigde weergave van iets. Een model heeft een communicatiedoel. Het beschrijft op een vereenvoudigde manier hoe iets werkt, eruitziet of in elkaar zit. Denk aan een maquette van een gebouw, een organogram, een procesmodel of een datamodel. Een model is een vereenvoudigde beschrijving van de werkelijkheid, of een vereenvoudigde afbeelding van een ontwerp - iets wat je nog wil realiseren.

Een model:

• is structureel van aard: het laat hoe iets eruitziet of werkt zien
• kan visueel of tekstueel zijn (bijv. een procesmodel, datamodel, organogram)
• is vaak technisch of schematisch, gericht op wat er is of hoe iets functioneert
• is niet normatief: het geeft geen richting of waarden mee

Een model beschrijft wat is of wat kan zijn, zonder per se te zeggen wat zou móéten.

Een model is vormgevend en abstract, en het bevordert het inzicht in het beschreven object door dat te vereenvoudigen en vaak ook te visualiseren. Een model legt bijvoorbeeld vast:

• welke elementen bestaan (bijv. proces, rol, dienst)
• hoe die zich tot elkaar verhouden
• welke eigenschappen of relaties verplicht zijn

Een metamodel levert een sjabloon of structuur voor modellen. Het beschrijft de regels, structuur en bouwstenen waarmee je specifieke, afgeleide modellen kunt maken. Een metamodel is een taal en structuurkader om modellen (bijvoorbeeld van architecturen) mee te bouwen.

Is een metamodel een architectuur?

Nee, een (meta)model is op zich geen architectuur. Een (meta)model is een abstracte blauwdruk waarmee je modellen kunt bouwen, bijvoorbeeld voor architecturen.

Een architectuur maakt gebruik van een model, voor een vereenvoudigde afbeelding van die architectuur, maar specificeert ook context, interpretatie en richting.

Een model toont in haar afbeelding vaak structuur; een architectuur bepaalt die structuur - op basis van principes en samenhang.

En dus kun je zeggen:

• een model is op zichzelf geen architectuur, omdat het geen richtinggevende principes bevat of andere zaken die een architectuur wel specificeert: het is slechts de afbeelding van een architectuur
• een architectuur gebruikt modellen, maar voegt daar kaders, afspraken en vooral principes aan toe die richting geven aan ontwerp en inrichting

Tot slot

Lees ook onze andere artikelen over architectuur: Conceptuele hiërarchie van architecturen en USM-methode: metamodel of meta-architectuur?

9 mei 2025